Theo đó, thành phố sẽ triển khai khu thương mại tự do theo mô hình “một khu với nhiều phân khu”, thay vì thành lập nhiều khu độc lập. Giai đoạn đầu, TP HCM chỉ thành lập một khu thương mại tự do duy nhất tại khu vực Cái Mép Hạ, quy mô khoảng 3.800 ha. Khu vực này được xác định là khu lõi, bắt buộc gắn với cảng biển nước sâu, nhằm phát huy lợi thế của cụm cảng Cái Mép - Thị Vải trên tuyến hàng hải quốc tế Á - Âu và Á - Mỹ. Đây là bước cụ thể hóa Nghị quyết 260 (sửa đổi Nghị quyết 98 thí điểm cơ chế đặc thù) của Quốc hội, cho phép TP.HCM thí điểm các cơ chế, chính sách đặc thù để thu hút đầu tư, phát triển thương mại, logistics và dịch vụ chất lượng cao. Nội dung được HĐND thành phố thông qua tại kỳ họp chuyên đề ngày 26/12 tại Nghị quyết quy định trình tự, thủ tục thành lập, mở rộng, điều chỉnh ranh giới Khu thương mại tự do TP.HCM.
Cụm cảng Cái Mép - Thị Vải.
Từ khu lõi Cái Mép Hạ, TP.HCM sẽ mở rộng thêm các phân khu chức năng tại những địa bàn có lợi thế đặc thù về logistics, cảng biển và kết nối giao thông. Các khu vực Cần Giờ, An Bình và Bàu Bàng không được thành lập mà được xác định là các phân khu mở rộng thông qua thủ tục điều chỉnh ranh giới khu đã thành lập. Theo Nghị quyết, việc mở rộng khu thương mại tự do không bị giới hạn trong phạm vi liền kề về mặt địa lý. Thành phố được phép mở rộng sang các khu vực không liền kề, miễn là các phân khu này có khả năng kết nối hạ tầng kỹ thuật, logistics và sử dụng chung hệ thống quản lý với khu lõi Cái Mép Hạ.
Hiện phân khu An Bình trên địa bàn Bình Dương cũ với quy mô khoảng 100 ha, được quy hoạch gắn với hệ thống cảng cạn và các trung tâm logistics hiện hữu. Đây được xác định là phân khu logistics vệ tinh, hỗ trợ gom hàng, phân phối và kết nối trực tiếp với khu lõi Cái Mép Hạ. Khu vực này nằm gần các tuyến giao thông huyết mạch và đầu mối vận tải liên vùng, thuận lợi cho trung chuyển hàng hóa bằng đường bộ và đường sắt.
Tương tự, phân khu Bàu Bàng cũng thuộc Bình Dương cũ quy mô khoảng 100 ha, có lợi thế đặc biệt về kết nối đường sắt. Khu vực này gắn với tuyến đường sắt TP HCM - Lộc Ninh, kết nối cụm cảng nước sâu Cái Mép - Thị Vải với khu vực nội địa và hành lang kinh tế xuyên Á. Khi trở thành một phân khu của khu thương mại tự do, Bàu Bàng được kỳ vọng đóng vai trò trung chuyển hàng hóa từ Tây Nguyên, Campuchia và các địa phương phía Bắc vào hệ thống cảng biển quốc tế.
Riêng phân khu Cần Giờ được định hướng gắn với dự án cảng trung chuyển quốc tế, có quy mô dự kiến từ 1.000 đến 2.000 ha. Cần Giờ sẽ đóng vai trò là “cửa ngõ trung chuyển” vì là khu vực có vị trí chiến lược ở cửa ngõ hàng hải, thuận lợi để phát triển trung chuyển container, dịch vụ logistics quốc tế và các hoạt động thương mại gắn với kinh tế biển.
Phối cảnh dự án cảng trung chuyển quốc tế Cần Giờ.
Theo Nghị quyết 260, TP. HCM chỉ được quyết định thành lập khu thương mại tự do gắn với Cái Mép Hạ. Do đó, để đưa các khu vực khác vào hệ thống, thành phố buộc phải sử dụng cơ chế mở rộng. Việc lựa chọn mô hình “một khu - nhiều phân khu” xuất phát từ giới hạn về thẩm quyền và yêu cầu linh hoạt trong triển khai. Về định hướng chính sách, khu thương mại tự do được thiết kế vận hành theo mô hình khu phi thuế quan, áp dụng cơ chế hải quan và quản lý đặc thù, tạo thuận lợi cho thương mại quốc tế. Các phân khu, dù không liền kề, vẫn cùng áp dụng một khung chính sách, cùng chịu sự quản lý của một đầu mối, bảo đảm thống nhất và thông suốt.
Việc hình thành khu thương mại tự do với nhiều phân khu TP.HCM kỳ vọng sẽ tạo ra một động lực tăng trưởng mới, phát huy lợi thế cảng biển, logistics và kết nối vùng. Mô hình này được xem là nền tảng quan trọng để thành phố nâng cao vị thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu, đồng thời củng cố vai trò đầu tàu kinh tế của vùng Đông Nam Bộ trong giai đoạn tới.
Phong Lê